(CTT-Đồng Nai) - Sự nghiệp xây dựng và phát triển văn hóa, con người Đồng Nai hơn 325 năm qua, đạt nhiều kết quả quan trọng. Người Đồng Nai hôm nay hội tụ, giao thoa nhiều nền văn hóa, kết hợp hài hòa tinh hoa, chung sức xây dựng môi trường, nếp sống văn hóa mới.


Địa linh nhân kiệt

Ngược dòng lịch sử, trước thế kỷ XVI, Biên Hòa - Đồng Nai vẫn là vùng đất hoang vu, chưa có người khai phá. Đầu thế kỷ XVII, vùng đất này trở nên sôi động với sự xuất hiện của người Việt từ vùng Thuận Quảng vào khai phá lập làng sinh sống. Năm 1679, nhóm người Hoa gồm: Dương Ngạn Địch, Huỳnh Tấn, Trần Thượng Xuyên đem 50 thuyền, 3 ngàn gia nhân đến xin trú ngụ, chúa Nguyễn Phúc Tần cho khai khẩn đất phương Nam, góp phần xây dựng cù lao Phố thành thương cảng sầm uất.

Đặc biệt, mùa xuân năm 1698, Lễ thành hầu Nguyễn Hữu Cảnh được chúa Nguyễn Phúc Chu cử vào Nam kinh lược xứ Đàng Trong, lấy đất Đồng Nai lập phủ Gia Định gồm 2 huyện Phước Long, dựng dinh Trấn Biên và huyện Tân Bình, dựng dinh Phiên Trấn. Chỉ trong một thời gian ngắn, Nguyễn Hữu Cảnh đã thu nạp, chiêu mộ thêm dân, khai khẩn ruộng đất, đặt đơn vị hành chính, chuẩn định thuế, lập bộ tịch đinh điền… tạo cơ sở cho việc phát triển Đồng Nai - Gia Định, đưa vùng đất này trở thành lãnh thổ chính thức của nước Việt Nam.

Trong quá trình phát triển, vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai trải qua nhiều thử thách, những biến động của lịch sử. Chính những thách thức khắc nghiệt của cuộc sinh tồn đã buộc bao thế hệ người Đồng Nai phải tranh đấu và vươn lên không ngừng. Như cách nói của người xưa: “Địa linh nhân kiệt”, nhiều danh nhân, tướng lĩnh, nhà văn: Trịnh Hoài Đức, Bùi Hữu Nghĩa, Nguyễn Đức Ứng, Bình Nguyên Lộc, Lý Văn Sâm, Hoàng Văn Bổn… trưởng thành từ vùng đất này. Lớp sau nối tiếp lớp trước, bền bỉ đóng góp trí tuệ, công sức xây dựng, bồi đắp những giá trị văn hóa truyền thống cho vùng đất Biên Hòa - Đồng Nai.

PGS-TS Huỳnh Văn Tới, Chi hội trưởng Chi hội Văn nghệ dân gian Việt Nam tỉnh Đồng Nai, cho biết vùng đất, con người Đồng Nai gắn chặt trong những trang sách của nhà văn Hoàng Văn Bổn (ở xã Bình Long, quận Tân Uyên, nay là huyện Vĩnh Cửu). Quê hương vốn êm ả với đời sống “khoai củ”, với sông Đồng Nai trong lành, người và vật hồn nhiên, mưa nắng hữu tình, nghèo của cải nhưng rất giàu ân nghĩa. Vùng đất ấy không được bình yên, tủi nhục trong đời sống nô lệ, quật khởi trong đấu tranh giành độc lập tự do, thành cái nôi của Chiến khu Đ lẫy lừng, giàu kỳ tích chiến đấu, cũng rất nhiều mất mát, tang thương. Chính trong gian khó đã hun đúc cho con người và vùng đất Đồng Nai trở thành “vàng trong lửa”.


Hòa hợp để phát triển văn hóa

Trong câu chuyện của già làng K’Gie (dân tộc Mạ, ngụ khu phố Hiệp Nghĩa, thị trấn Định Quán, huyện Định Quán), tâm hồn, hào khí người Đồng Nai được hun đúc từ trong chiến tranh. Các thế hệ người Đồng Nai xếp bút nghiên lên đường ra trận. Bản thân già K’Gie cũng lớn lên trong những năm tháng ác liệt, khi mà thực dân Pháp và đế quốc Mỹ giày xéo quê hương Định Quán khiến cuộc sống đồng bào Mạ vô cùng khó khăn. Giặc nhiều lần đến cướp, giết những người dân vô tội khiến họ sợ hãi, bỏ làng chạy trốn vào rừng sâu. Giữa sự sống và cái chết, già và thanh niên trong làng vẫn tham gia vào cuộc kháng chiến, nuôi giấu bộ đội cho đến ngày đất nước hoàn toàn giải phóng.

Suốt hơn 3 thế kỷ qua, bao nhiêu thế hệ cư dân khắp mọi miền Tổ quốc đã “kéo về” Biên Hòa - Đồng Nai sinh cơ lập nghiệp, lập ra các làng, ấp, phố phường. Bấy nhiêu thế hệ đã đem đến cho vùng đất này những lề thói của địa phương mình, song chung đúc lại, chắt lọc ra, hòa với người Biên Hòa xưa, Đồng Nai nay tạo thành “một vùng” văn hóa với đa dạng phong tục, tập quán nảy sinh từ sự hòa hợp. Bởi vậy, khi soi vào Biên Hòa - Đồng Nai, soi vào cộng đồng dân cư trên vùng đất này, người ở các địa phương khác đều cảm thấy có mình trong đó, thấy Đồng Nai là vùng đất gắn bó xương máu với mình.